გადაცემა ცენტრი

წითელი ბლოგის ორივე ავტორი(ნიკუშა მარქსი, ლევან აბაშიძე) რადიო პალიტრაში– გადაცემა “ცენტრში”

ნეომარქსიზმი–ნაწილი პირველი(ლევან აბაშიძე)

                ნეომარქსიზმი – მარქსისტული და მარქსისტული ორიენტაციის მქონე იდეების
კომპლექტი, რომელიც ხასიათდება კრიტიკული დამოკიდებულებით როგორც კაპიტალიზმის,
ისე ’რეალური სოციალიზმის” და მისი მარქსისტულ-ლენინური იდეოლოგიის მიმართ.

              ნეომარქსიზმის ნამდვილ ცენტრს, როგორც ორგანიზაციული, ისე
იდეურ-პრაქტიკული თვალსაზრისით ფრანკფურტის სკოლა წარმოადგენდა, რომელიც გასული
საუკუნის 20-იანი წლების ბოლოსა და 30-იანი წლების დასაწყისში მაინის ფრანკფურტის
უნივერსიტეტის სოციალური კვლევების ინსტიტუტის ბაზაზე ჩამოყალიბდა. მის
შემადგენლობაში შედიოდნენ: მაქს ჰორკჰაიმერი, თეოდორ ადორნო, ფრიდრიხ პოლოკი,
ჰერბერტ მარკუზე, ერიხ ფრომი და სხვები. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მათ გააგრძელეს
თავიანთი მუშაობა ინსტიტუტში, სადაც მათ ირგვლივ ნეომარქსიზმის მხარდამჭერების ახალი
თაობა ჩამოყალიბდა. ალფრედ შმიდტი, იურგენ ჰაბერმასი, ალბრეხტ ველმერი და სხვები. ამ
მიმდინარეობის განსხვავებული ვარიაციები, წარმოიშვა სხვა ქვეყნებში – საფრანგეთში,
იტალიაში, აშშ-ში, ინგლისში, უნგრეთში, ჩეხოსლოვაკიაში და სხვაგან. ფრანგ
ნეომარქსისტებს შორის ყველაზე პოპულარულები იყვნენ ა.ლეფევრი და ჟან პოლ სარტრი,
ამერიკელი სოციოლოგი რ.მილსი, იტალიელი. ე.პაჩი, პოლონელი რევიზიონისტი
ლ.კოლოვოლსკოვა, ჩეხი რევიზიონისტი კ.კოსიკა და სხვები. 

                ამ სკოლის წარმომადგენლების კურსი მიმართული იყო მარქსიზმის
განახლებისა და მარქსიზმ-ლენინიზმის რევიზიისაკენ. თავის მხრივ ნეომარქსიზმის
კლასიკად ითვლება გ.ლუკაჩის ”ისტორია და კლასობრივი ცნობიერება”. გარდა ამისა
ნეომარქსისტების ფუნდამენტური ნაშრომების რიცხვში, ფიგურირებენ კ.კორშის
”მარქსიზმი და ფილოსოფია” ეს წიგნები დაახლოებით ერთსა და იმავე
დროს დაიწერა, გამოვიდა და ნეომარქსიზმის საფუძველი გახდა.

ფრანკფურტის სკოლამ შეიძლება ითქვას გადამწყვეტი როლი ითამაშა
ნეომარქსისტული იდეების  შემუშავებასა და
გავრცელებაში. რასაც ძალიან შეუწყო ხელი, სკოლის მკაფიოდ გამოკვეთილმა ინსტიტუციური
ბაზის არსებობამ რაც გამოიხატებოდა: ჟურნალების, რეგულარულად გამოცემული თეორიული
ნამუშევრების სერიებითა და საერთო კონცეპციის ერთობით. ფრანკფურტის სკოლის
ნეომარქსისტებს ალბათ ყველაზე ძლიერი პოზიცია ჰქონდათ, რომელიც მათ აძლევდა
შესაძლებლობას, უფრო ღრმა ზემოქმედება მოეხდინათ დასავლეთ გერმანიის როგორც
სოციალურ-ფილოსოფიურ ისე ლიტერატურულ-მხატვრულ ცხოვრებაზე, განსხვავებით სხვა
ქვეყნებში მათი კოლეგებისგან.

              ფრანკფურტის სკოლის იდეოლოგები ნამდვილი მარქსიზმის საკუთარი თეორიით
ეწინააღმდგებოდნენ საბჭოთა მარქსიზმ-ლენინიზმს, რომელიც მათი აზრით, არ
შეესაბამისებოდა მათ დროს და არ ქონდა უნარი მოეხდინა ”განვითარებული ინდუსტრიული
საზოგადოების კრიტიკა” სანამ არ მოხდებოდა მის შიგნით არსებული მოძველებული
დოგმების რღვევა.

              პირველი რაც ნეომარქსისტებმა გააკეთეს, იყო ის რომ გადააფასეს
მარქსიზმში, პროლეტარიატის მსოფლიო-ისტორიული როლი, როგორც სოციალისტური
რევოლუციის და კაპიტალიზმის მესაფლავის სუბიექტისა. ამ ცვლილების მიზეზს მარკუზე მაღალგანვითარებული
ინდუსტრიული საზოგადოების უმნიშვნელოვანესი მახასიათებლით ასაბუთებდა, რაც იმაში
გამოიხატებოდა, რომ ამ საზოგადოების შევსება ხდებ(ოდ)ა მუშათა კლასით. საჭიროებებისა
და მუშათა მასების ცნობიერებაზე მანიპულირების მეშვეობით, რომელსაც მმართველი
კლასები ახდენენ. მარკუზეს შემოაქვს ’ერთგანზომილებიანი ადამიანის’ ცნება –
პიროვნებები, რომლებიც ორიენტირებულნი და დეფორმირებულნი არიან თანამედროვე კაპიტალიზმის
საჭიროებების მიხედვით კონფორმისტებად, რომელთაც დაკარგული აქვთ კრიტიკული
დამოკიდებულება რეალობის მიმართ. ’ერთგანზომილებიანი ცნობიერების’ ბატონობის
პირობებში ’ერთგანზომილებიან ადამიანს’ ამ საზოგადოებაში არ შეუძლია შეიმუშავოს და
აღიქვას ის რევოლუციურ-სოციალისტური ცნობიერება, რომელიც მარქსიზმ-ლენინიზმის
თანახმად არის საწინდარი, პირობა და წინაპირობა პროლეტარიატის სოციალისტური
რევოლუციისა.

                მეორე – რევოლუციის სუბიექტად შეიძლება იქცეს, მხოლოდ ის ვინც ჯერ
კიდევ არ გამხდარა ’ერთგანზომილებიანი ცნობიერების” ტყვე. ასეთ საზოგადოებრივ
ჯგუფებად ისინი მიიჩნევდნენ რასობრივ, ნაციონალურ და რელიგიურ უმცირესობებს
აშშ-ში. კრიტიკულად მოაზროვნე ინტელიგენციას და სტუდენტებს კაპიტალისტურ ქვეყნებში
და ხალხის მასებს ჩამორჩენილი და ღარიბი  მესამე სამყაროს ქვეყნებში.

                მესამე მიზეზს მარკუზეს არგუმენტაციის მიხედვით წარმოადგენდა ის რომ
სოციალურ რევოლუციას წინ უნდა უძღოდეს ’ადამიანის რევოლუცია’(მისი უარი
მონაწილეობა მიიღოს კაპიტალისტური მომხმარებლური საზოგადოების თამაშში, უარი
აღიაროს ის ფასეულობები, რომელსაც ინდუსტრიული საზოგადოება ყველას თავს ახვევს),
’ერთგანზომილებიანი ცნობიერების’ უარყოფა და განთავისუფლება მასიური საინფორმაციო
საშუალებებისა და ნებისმიერი სახის გაბატონებული მორალური ნორმებისგან,
რომელიც  ახდენს ხალხის ინტეგრირებას ამ
საზოგადოებაში. და ბოლოს თითოეულის ინდივიდუალური ბუნტი, რაც იმის გააზრებიდან
უნდა გამომდინარეობდეს, რომ კაპიტალისტურ საზოგადოებაში მზაკვრულად შენიღბული
დემოკრატიული თამაშის წესები, სინამდვილეში, მხოლოდ ბურჟუაზიული ბატონობის
შენარჩუნების მექანიზმს წარმოადგენს.

                ეს ძირითადი იდეები, განსაკუთრებით მკაფიოდ ჰერბერტ მარკუზემ ჩამოაყალიბა,
თუმცა ფრანკფურტის სკოლის სხვა თეორეტიკოსებიც, თავიანთ ფილოსოფიურ და სოციოლოგიურ
კვლევებსა და შრომებში, ასევე მიუთითებდნენ, მარადიულად გადაუწყვიტავი
წინააღმდეგობის შესახებ ინდივიდის თავდაპირველ თავისუფალ ცნობიერებასა და საზოგადოებრივი
ცნობიერებით დატვირთულ ’მეს’ შორის.

                 ნეომარქსისტები ამტკიცებდნენ, რომ იპოვეს ერთადერთი ეფექტური – მესამე
გზა ეტალიტარიზმს, დასავლეთის მომხმარებლურ საზოგადოებასა და რეალურად არსებულ
სოციალიზმს შორის. ნეომარქსისტების მესამე გზა  არსებითად შეიცავდა მორალურ და კულტურულ
რევოლუციას, რომელიც გააუქმებდა იდეალიზირებულ ლიბერალურ სისტემას და შეცვლიდა მას
ახალი კულტურულ-იდეოლოგიური სისტემით. ასეთი რევოლუცია, მათი აზრით დასავლეთის
საზოგადოებას მისცემდა ახალ სუნთქვას, რაც ხელს შეუწყობდა მორალურ განახლებას,
რასაც კერძო საკუთრებაზე დამყარებული წარმოებითი ურთიერთობების ცვლილება უნდა
გამოეწვია.

               ფრანკფურტის სკოლისათვის იდეურ წყაროდ, ნეომარქსიზმის თეორიის
ფორმირებისას ფროიდიზმი იქცა. ზოგადი პრინციპები ფროიდიზმისა ან ნეოფროიდიზმისა
მოიცავს შემდეგს: ისტორიულ მატერიალიზმს არ შეუძლია მოგვცეს მისაღები ახსნა
თითოეული ადამიანის ქცევისა, ამიტომ საჭიროა მისი შევსება ფროიდიზმის იდეებით.
ქვეცნობიერი მოტივი ადამიანის ქცევისა არის უწყვეტი ბრძოლა ძირითად ინსტიქტებს
შორის, მაგალითად სიცოცხლის დამადასტურებელი ეროსი და სიკვდილის ინსტიქტი(ტანატოსი),
მაგრამ ადამიანი იძულებულია გარემომცველ ბუნებრივ და საზოგადოებრივ გარემოსთან დანებდეს,
შემდეგ გამოვლენილი ინსტიქტები გონივრულ მოტივებად გარდაქმნას და იხელმძღვანელოს ’რეალობის
პრინციპით’. შეუზღუდავი სიამოვნების საწყისი ინსტიქტისაკენ სწრაფვა, საშიშია
ადამიანის საზოგადოებაში ცხოვრებისათვის, ამიტომ ’სიამოვნების პრინციპი’
იძულებულია ’რეალობის პრინციპს’ დაექვემდებაროს. მარკუზე აღნიშნავს, რომ ’რეალობის
პრინციპი’ ’მაღალგანვითარებული ინდუსტრიული საზოგადოების’ პირობებში ’მწარმოებლურობის
პრინციპად’ ან ’ეკონომიკური პროდუქტიულობის პრინციპად’ გარდაიქმნება.

             აგრეთვე ფრანკფურტის სკოლისათვის თეორიულ წყაროდ ითვლება ჰეგელისეული
დიალექტიკა, ან უფრო სწორედ რომ ვთქვათ მისი თავისებური ნეოჰეგელიანური
ინტერპრეტაცია (მაგალითად მარკუზეს ნამუშევარი ’ჰეგელის ონტოლოგია და ისტორიციზმის
დამფუძნებელი თეორია’ მისივე წიგნი ’გონება და რევოლუცია ჰეგელი და საზოგადოების
თეორიის წარმოშობა’, აგრეთვე ადორნოს რამოდენიმე ნამუშევარი, რომელიც ჰეგელის
ფილოსოფიას ეძღვნება). ამ შემთხვევაში საუბარი მიდიოდა სუბიექტ-ობიექტის
დიალექტიკის სუბიექტურ-იდეალისტური ინტერპრეტაციისა და მარქსის მატერიალისტური
დიალექტიკის,  ჰეგელის დიალექტიკის
მეშვეობით ცვლილების შესახებ. ჰეგელისეული ’კონკრეტული უარყოფა’და
დიალექტიკურ-მატერიალისტური გაგება უარყოფის კანონისა ანაცვლებს ნეომარქსისტების
შეხედულებას უფრო რადიკალურ ’აბსოლუტურ უარყოფაზე’ იგივე ’ნეგატიურ დიალექტიკაზე’(ადორნო).

               40-იანი წლების ბოლოს შეიძლება ითქვას რომ ფრანკფურტის სკოლის
ისტორიისა და მისის კრიტიკული თეორიის პირველი ეტაპი დასრულდა. 

გოდარი როგორც ვოლტერი(ალექსანდრე ტარასოვი) ნაწილი პირველი

ავტორი–ალექსანდრე ტარასოვი, რუსი პოსტ–მარქსისტი თეორიტიკოსი, სოციოლოგი, იუვენელოგი.

    ჩვენ გვსურს, რომ ჩვენი საიდუმლო საზოგადოება ემსახურებოდეს ხალხს,

პირველ რიგში.ჩვენ ეჭვი არ გვეპარება,  რომ

ჩვენი მიმდევრები არ შეუშინებიან ღიად მოქმედებას.

ვოლტერი

              ნებისმიერი რევოლუციური მოძრაობა ვითარდება და მოქმედებს ამა თუ იმ ფილოსოფიური დოქტრინის დროშის ქვეშ – იმ შემთხვევაშიც კი თუ მისი მონაწილენი ამას ვერ აცნობიერებენ. ყველა რევოლუციას წინ უძღვის ფილოსოფიური მომზადება და დაფუძნება. 1968 წლის “მაისი რევოლუციაც” არაა გამონაკლისი. ის, რომ მან  მარცხი განიცადა, საერთო სქემაზე არ მოქმედებს.

              მსოფლიოს ყველა რევოლუციიდან ყველაზე  უკეთ დიდი ფრანგული რევოლუციაა შესწავლილი. დიდი ხანია დამტკიცებულია, რომ ის განმანათლებლობის შედეგია. ვოლტერი, დიდრო, რუსო, ენციკლოპედისტები იყვნენ, სწორედ ის ადამიანები, რომლებმაც  რევოლუციონერთა ტვინების ფორმირებაში უდიდესი წვლილი შეიტანეს. ამასთან ერთად, საკუთვრივ ფილოსოფიური, პოლიტიკური, პუბლიცისტური ლიტერატურისა, მასში დიდი როლი ითამაშა მხატვრულმა ლიტერატურამაც.  განმანათლებლობამ ორ სპეციფიკურ ჟანრს ჩაუყარა საფუძველი: აღმზრდელობითი ხასიათის  რომანი (დრამა)  და განმანათლებლური ხასიათის რომანი (დრამა). აღმზრდელობითი რომანი მიმართული იყო ახალგაზრდებისადმი, იყო დიდაქტიკური, აღწერდა ახალგაზრდა გმირის განვითარებას -რომელიც საბოლოოდ ან მათი დეგრადაციით სრულდებოდა (თუ ის კონფორმისტულად ეგუეოდა გარე სამყაროს), ან  ყალიბდებოდა კვარცხლბეგზე ასულ გმირად- ცოცხალ ან დაღუპულ, მაგრამ არა დაუმარცხებელ გმირად  (თუ ის არსებულ სამყაროსთან ბრძოლას არ წყვეტდა). განმანათლებლური  რომანი (სატირული ხასიათის) უკვე მოზარდ კატეგორიაზე  იყო მიმართული და  გარემოზე  სიმართლეს მოგვითხრობდა, უბიძგებდა ამ გარემოს უარყოფისკენ, განსჯისკენ. კინომატოგრაფია იმ პერიოდში არ იყო, რასაც ვერ ვიტყვით 1968 წელზე.  

ე.ი საჭირო წიგნებს თქვენ ბავშვობაში კითხულობდით.

ვ.ს. ვისოცკი

მეამბოხის აღზრდა ანუ სიკვდილის მემარცხენე ხელოვნება 

          ვსაუბრობთ    “თაობა 1868-სა” და ლენინგრადულ “პარიზულ ბუნტი-ს” ახალგაზრდებზე. როგორ წიგნს კითხულობდნენ ისინი? ეს ჩვენ ვიცით: კამიუ, სარტრი, ბაკუნინი, მარქსი, ტროცკი, ფრომი, ალითიუსერი.. და რა ფილმებს უყურებდნენ ისინი? როგორმა კინომ ჩამოაყალიბა ისინი, როგორც მეამბოხეები და რევოლუციონერები?

           “წითელი მაისის” ბარიკადების დამცველები კინომატოგრაფიაში” ახალი ტალღის” შვილები იყვნენ. თავდაპირველად, თავად ტერმინს “ახალი ტალღა” არ ქონდა არანაირი კავშირი კინოსთან. ეს აღნიშნავდა ფრანგული ახალგაზრდობის ახალ თაობას, რომლებმაც საკუთარი თავის შესახებ 1957 წელს გააკეთეს განაცხადი – თაობა, რომელიც საბოლოდ დეგრადირებული რეჟიმის ატმოსფეროში იხრჩობოდა – რეჟიმის, რომელიც კოლონიალურ ომს აწარმოებდა აფრიკაში და  რომლის წაგებასაც საგულდაგულოდ მალავდა, რეჟიმის, რომელმაც საფრანგეთი “ფინანსურ ბანკროტობამდე და ეკონომიკურ კრახამდე”, ანუ საბოლოოდ განადგურებამდე მიიყვანა  (რომელსაც ასევე მალავდა), რეჟიმის, რომელიც მემარჯვენეების ზეწოლის შედეგად აცდა განვითარების კურსს , თუმცა, რა თქმა უნდა, ამასაც მონდომებით ფარავდა. ტოტალური კონტროლის ეს ატმოსფერო განძრახულად ცდილობდა მოაზროვნე ახალგაზრდების “დეგენერატებად” სტიგმატიზაციაც,რეჟიმს  ძულდათ ახალგაზრდები და გამწარებული ცდილობდა მათგან განთავისუფლებას. თავად ტერმინი “ახალი ტალღა” პარიზულ ყოველკვირეულ “ექსპრესში” გაჩნდა, ეს ყოველკვირეული გამოცემა ახალი ახალგაზრდების ხმად მიიჩნეოდა.

              ერთი წლის შემდეგ ახალი მსოფლაღქმა ჩნდება კინოშიც. კინოში ეს  მოიტანეს 1959 წლის დასაწყისში რეჟისორებმა, რომლებიც “ახალი ტალღისა” და თანამედროვე ფრანგული კინომატოგრაფიის გენიოსებად ითვლებიან – კლოდ შაბროლმა, ფრანსია ტრიუფომ და ალენ რენემ. მთლიანად “ახალი ტალღა” 150-ზე მეტ რეჟისორის აერთიანებდა. ზემოთ აღნიშნული სამის გარდა “ახალმა ტალღამ”  მსოფლიოს აჩუქა ჟან ლიუკ გოდარი, ლუი მალი, პიერ კასტრი, პობერტ ბრენსონი, ანეს ვარდა, ბერტრან ბლიე, ფილიპ დე ბროკა.

               “ახალი ტალღა”  მაყურებლამდე უკვე მეოთხე რესპუბლიკის კრახის შემდეგ მივიდა, ულტრამემარჯვნეების ალჟირული პუტჩის, ხელისუფლებაში გენერალი დე გოლის მოსვლისა და მეხუთე რესპუბლიკის დამყარების შემდეგ. სწორედ ამან განაპირობა “ახალი ტალღის” დროებითობა. მეხუთე რესპუბლიკის ატმოსფერო, მისი ავტორიტარიზმი კვებავდა მას, მაგრამ 1960 წლის შემდეგ ანტიგოლისტურ პოზიციებზე გადასვლისას საფრანგეთმა  სწრაფად ცვლილება დაიწყო. “ახალმა ტალღამ” – “არა მოძრაობა, არა სკოლა, არა ჯგუფი” (ფრანსუა ტრიუფოს გამონათქვამით), ვერ შეძლო შეექმნა რაიმე სახის ერთიანი იდეოლოგია და 1963-64 წლებში ნელნელა გაქრა. “ახალი ტალღა” იყო მსოფლაღქმა და ეს აღქმა მთლიანად გაიფანტა, ნაწილი – როგორც კ.შაბროლი,რ. ბრესონი – მშვენივრად ინტერირდა ფრანგულ კომერციულ კინოში, ნაწილმა – პ.კასტი – ვერ იპოვა საკუთარი ადგილი და დარჩნენ კინომატოგრაფიის პერიფერიებზე, დანარჩენებმა – ფ.ტრიფო, ჟ.. გოდარი – შეძლეს ეპოვათ წინაღმდეგობის ძალა გამკლავებოდნენ იდეოლოგიიურ პრესს, კომერციულ მანქანებს, შეინარჩუნეს საკუთარი თავის რწმენა და უკვდავყვეს საკუთარი სახელები.

                      “ახალი ტალღის” “მთავარი ფილმი” მისი “კვინტენსენცია”   ჟან ლუიკ გოდარის “

Add caption

უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე”გახდა . ამ ფილმში ყველაფერი  “არასწორად” იყო. გადაღება განძრახ  მიმსგასებული იყო დოკუმენტურ კადრებს, თითქოს იღებდნენ ფარული კამერით, შემთხვევით, შეუფერებელი, წარუმატებელი პოზიციიდან, ბუნდოვანი, არამკაფიო ფონოგრამა – და ეს ყველაფერი ხდებოდა მეოთხე რესპუბლიკის “ლამინირებული, თვალთწარმტაცი და ნაზ ემოციათმომგვრელი”  ფილმების შემდეგ. უცებ ეკრანებმა გამოხეთქა თავად ცხოვრებამ. რჩებოდა წარმოდგენა, რომ ფილმს არ ჰქონდა სცენარი, არ იყო სიუჟეტი. კამერა თითქოს შემთხვევითი მოქმედებების თანმიმდევრობას მიყვებოდა. გადაღების ეს ხერხი – თითქმის მანერა გოდარისათვის –  “ახალი ტალღის” აღმოჩენა გახდა და უმნიშვნელოვანესი გავლენა მოახდინა არაკომერციულ კინომატოგრაფიაზე. ფილში გოდარმა გადადგა კიდევ ერთი  ნაბიჯი მუნჯი კინოდან – თუ ტრადიციულად მიიჩნეოდა, რომ გამოსახულება წარმართავს ფონოგრამას გოდარმა გადაწყვიტა, რომ შეიძლება მოხდეს პირიქითაც. გავა დრო და ტარკოვსკი მიიყვანს ამ აზრს ლოგიკურ ფინალამდე, დაფარავს მთელ ეკრანს ყურებით, აიძულეს მაყურებელს უსმინოს, მხოლოდ უსმინოს..

               და ბოლოს, ფსიქოლოგია, გოდარის ფილმებში დრამა მიდინარეობს ეკრანს მიღმა, მას არ სურს არაფრის “დაღეჭვა” მაყურებლისთვის, პირიქით, ის აიძულებს მათ დაძაბულები მიჰყვნენ ფილმის მსვლელობას, იფიქრონ, რათა დაიჭირონ ცვლილებები. შეიძლება ითქვას, რომ გოდარმა მიმართა იგივე ხერხს, რომელსაც ჰემინგუეი იყენებს ნოველაში “კატა წვიმისქვეშ”.

                “არასწორი” იყო თავად გმირიც. პირველ რიგში, ამ ფილმისთვის აირჩა ჟან პოლ ბელმონდო, ეს ახლაა ბელმონდო -პირველი კლასის  “ვარკვლავი”, მას შემდეგ რაც შეიქმნა „ბელმონდოს მთელი ერა” (როგორც ადრე იყო  “მარლენ დიტრიხის ერა” ), ხოლო მაშინ, ჟერარ  ფილიპის გარდაცვალების წელს, ბელმონდო აღმოჩნდა მისის სრული ანტიპოდი. ის  ყველასთვის უცნობი იყო. ეკრანზე გამოჩნდა 1959 წელს, ასრულებდა მხოლოდ მეორეხარისხოვან როლებს. “ბელმონდოს ერა” და მისი დიდება სწორედ  ფილმიდან „უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე” იწყება.

                  წინააღმდეგობრივი, გრძელფეხება ზედმეტად დიდი პირის მქონე, არასწორი სახის ბელმონდო თითქოს დაბადებული იყო განგსტერის, ანარქისტის, ხულიგანის როლისთვის. სწორედ ასეთია ის ფილმში. მისი მიშელი –  არაა მხოლოდ განგსტერი, რომელზეც პოლიციელის მკვლელობისთვის  ძებნაა გამოცხადებული, საკუთარი არსით ის ტოტალური მეამბოხეა, უარყობს ბურჟუაზიულ სამყარო როგორც ასეთს, არ თანხმდება მიიღოს თუნდაც უმნიშვნელო ტყუილი, რომელსაც მისი გადარჩენა ძალუძს. და უკვე სულერთია, რომელია თავდაპირველი, პირველადი – სიტუაცია, რომელიც გამოხატავს მის ავთენტურ არსს, თუ თავად ეს ავთენტური არსი. ექსტრემალურ სიტუაციად  გადაქცეული ცხოვრება  ამჟღავნეს საკუთარ ეგზისტენციას. ის ერთი შეხედვითაა მხოლოდ განგსტერი, რეალურად მიშელი – ესაა სარტის ფილოსოფიის პირდაპირი გამოხატულება. 

               თვალში გვხვდება, თითქოს მიშელი თავად ირჩევს არა ხსნას, არამედ სიკვდილს. ყველაფერი ცხადი ხდება თუ გავიაზრებთ, რომ მიშელი  ფასადური, ცრუ სამყაროს ტოტალური უარყოფის გამოხატულებაა. სამყაროს ტოტალური უარყოფა მხოლოდ ერთია – სიკვდილი. მაგრამ ეს არაა ყველაფერი. გაურბის რა მიშელი ცრუ სამყაროს, ის მისთვის ხდება საფრთხე, საშიში. ის გაუცხოვებულია ამ სამყაროსთვის, სამყარო უთვალთვალებს მას და გარდაუვლად კლავს. იგივე იდეა, ოღონდ უფრო ცხადად და ღიად შემდგომში იკვეთება ანტონიონის ფილმში “პროფესია:რეპორტიორი”.

                 ის რომ ეს გმირი საშიშია ბურჟუაზიული სამყაროსთვის, გოდარი  სიტყვიერადაც კი დემონსტრირებს, მხედველობაში მაქვს მიშელის ცნობილი მონოლოგი, როდესაც ის “ნორმალურ საზოგადოებას” აღწერს.  “ჩამშვები – უშვებს, მძარცველი – ძარცვავს, მკვლელი – კლავს..”ცოტას თუ მოუვა თავში, რომ საკუთარი არსით ესაა ფარული ციტატა მარქსის ნაშრომიდან “დამატებითი ღირებულების თეორია”.

                მაგრამ ეს არაა ფილმის ყველა საიდუმლო, ყველა მინიშნება და ციტატა.სურათში მიშელს, როგორც პატივსაცემ განგსტერს აქვს ყალბი დოკუმენტები ლასკო კოვაკსის სახელზე. ეს “ნორმალური” ბურჟუაზიული სამყაროს მიმართ გოდარის  კიდევ ერთი გამოწვევაა. საქმე ისაა რომ ერთი ლასკო კოვაკსი უკვე არსებობს. ეს კლოდ შაბროლეს ახალგადაღებული ფილმის “გასაღების მეორედ გადაბრუნებაზე” პერსონაჟია. ამ ფილმში კოვაკსი – სიმპათიური მეამბოხე-ემიგრანტი- მხიარული და მსმელია, რომელიც ანგრევს ყალბ გარესამყაროს და ააშკარავებს მის ფარსს. და კოვაკს ფილმში თამაშობს…ისევ ბელმონდო! ფრანგულმა პუბლიკამ არც ფილმი და არც პერსონაჟი არ მიიღო. კოვაკსმა ფრიად  “აწყენინა” ფრანგულ მაყურებელს, მოუყვა მათ ის, რისი ცოდნაც მათ თავად არ სურდათ. გოდარი აღრმავებს კონფლიქტს – ის კვლავ სთავაზობს მაყურებელს კოვაკს-ბელმონდოს, მაგრამ ამჯერად იმდენად “მაგარს” რომ მეტი შეუძლებელია! და იმარჯვებს.

                 საერთოდ “ახალი ტალღის” კინო მთლიანად გაჟღენთილია ფარული ციტატებითა და მინიშნებებით. მის  “მარტივ”    ფასადში  კულტურული სიყალბე და ინტელექტუალიზმი იმალება. თვით ლიტერატურულმა, განათლებულმა ფრანგულმა კრიტიკამ ვერ შენიშნა ეს თავიდანვე. კრიტიკოსი რ. ბენაიუნი, შეშფოთებული წერდა სტატიაში  “და მეფე კი შიშველია”: ეს ფილმები, შედგება ციტატებთ,  როდესაც ხიჩკოკის ფილმიდან კადრს აწებებენ ბუნუელის ფილმიდან კადრს, რომელსაც წინ უსწრებს როსელინის სტილში  გადაღებული დიდი კადრი ვიგოდან  ალა პედი ჩაევის მეთოდით”.

           “ახალი ტალღის” ფილმები არ იყვნენ მასობრივები. ეს იყო კინო მემარცხენე ინტელექტუალებისა დ სტუდენტებისთვის. ის კინოკლუბების ქსელით ვრცელდებოდა,ამ ქსელს  საკმაოდ ფართო გავრცელება ჰქონდა 50-60 წლების საფრანგეთში და თუმცა საკმაოდ ვიწრო წრეზე, მაგრამ ახდენდა უდიდეს იდეოლოგიურ ზემოქმედებას.

              გასაოცარია ის უდიდესი გავლენა, რომელიც “ახალმა ტალღამ” –  მთლიანად – და ფილმმა “უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე”  –  ნაწილობრივ-  ფრანგული და მსოფლიო პუბლიკის აზროვნების წესზე მოახდინა. ფილმი,  “უკანსკნელ ამოსუნთქვამდე”  არა მხოლოდ პაროდირებდა “ბელმონდიზმის” მოვლენას, არა მხოლოდ უდიდესი გავლენა მოახდინა კინომატოგრაფიის სკოლებზე, არამედ 1983 წელს ჰოლივუდში გააჩინა იდეა გადაეღოთ ფილმის  წმინდა კომერციული ვერსია, თუმცა ეს უკვე აღარ იყო ხელოვნება. ეს იყო წმინდა კიჩი, ტიპური ჰოლივუდური პროდუქტი: ღია ფერებით, ძვირადღირებული კოსტუმებით, ფალსიფიცირებული დეკორაციით, სროლებით, ავტორბოლებით, “ვარკვლავებით” და იდიოტური ფინალით, რომელიც აჩენს ეჭვს, რომ რეჟისორს უბრალოდ ერთმანეთში აერია  “უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე”  და “იესო ქრისტე – სუპერვარსკვლავი”. რეჟისორს  ჯიმ მაკბრაიდერი ერქვა და ის დარწმუნებული იყო, რომ ეს ფილმი  მილიარდს იშოვიდა. ფილმი გაყიდვებში ჩავარდა.. 

                  კულტურულად დაწინაურებული ოჯახების მოზარდების ცნობიერებაში ღრმად ჩაიბეჭდა და გამტკიცდა, სამუდამოდ დარჩა აბსოლუტური მეამბოხეს სახე, ერთადერთის, მცხოვრების ნამდვილი ცხოვრებით ნაცრისფერ სამყაროში, ნაცრისფერ ხალხ-მარიონეტებში, რომლებიც კი არ ცხოვრობენ, არამედ  მათთვის მიწერილ როლებს თამაშობენ. გავა 8 წელი და ამ მოზარდებს აღარ მოუნდებათ დიდების “ნორმალურ სამყაროში” ითამაშონ თამაში პირობითი სახელით “ცხოვრება” – და მიშელის ნაკვალევზე აწყობენ მასობრივ გამოხეთქვას ფსევდორეალურობიდან ეგზისტენციაში.  

                დღეს, ჩვენთან უყვართ შეუტიონ ახალგაზრდებს, სტუდეტობას – როგორი  პასიურები არიან ისინი, ინდიფერენტულები, საცოდავები, უუნაროები თვითშეწირვისთვის, უუნაროები რევოლუციური მოქმედებებისთვის. არაფერია გასაკვირი. მეამბოხე, რევოლუციონერი უნდა აღიზარდოს, მათ შორის კინოს დახმარებითაც. 

               გვქონდა კი ფილმები, რომელებიც ობიექტურად იგივე როლს თამაშობდნენ, როგორიც ფილმმა”უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე” ითამაშა?იყო. იყო,  მთელი წყება  ავტორები, რომლებიც  პირდაპირ ამბობედნენ, რომ საჭიროა გავიგოთ როგორ საზოგადოებაში ვცხოვრობთ და რეალურად რა სურთ “უკმაყოფილო სტაგნაცისტებს”. ამგვარად მათ შექმნეს ფილმები, რომლებიც მზად იყვნენ აეფეთქებინათ “ნათელი მომავლის” ილუზია..ფილმები… “უშნო გედი”, “სტაკლერი”..შეშლილი, წიგნიერი, მეამბოხე, ის ვინაც იცის სიმართლე, რომელიც უარყოფს “ნორმალურ სამყაროს” – მათ შორის სამყაროს “დისიდენტებისას”.

              “სტალკერი” სხვა პერიოდში იყო გადაღებული,  ჭრიდა სხვა პრობლემებს, მიმართული იყო სსხვა აუდიტორიისაკენ,თუმცა მან  საკუთარი ამოცანა მეტად თუ ნაკლებას, მაგრამ შეასრულა..

 დღეს ახალგაზრდები, დღევანდელი მოსწავლეები და სტუდენტები მას არ უყურებენ, კიდეც რომ უყურონ, მათ ეს არ დაეხმარებათ,ერთ მდინარეში ორჯერ ვერ შეხვალ..

              და ყოველგვარ “შავ ვარდებს” და “ტაქსი-ბლუზებს” არ შეუძლიათ  “სტალკერისა” და “უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე-ს” ჩანაცვლება, ისინი ბარიკადები არ არიან, ისინი უბრალოდ ღებინებისკენ გიბიძგებენ. და სანამ სიტუაცია ასეთი იქნება არაფერი გვაქვს ახალგაზრდებთან სასაყვედურო.

რუსულიდან თარგმნა–თინა ყიფშიძემ.

სიტუაციონისტები და ქალაქი (ალექსანდრე ტარასოვი)

ალექსანდრე ტარასოვი–რუსი პოსტ მარქსისტი თეორიტიკოსი, სოციოლოგი, იუვენოლოგი.

            სიტუაციონისტები იმ პოლიტიკურ-სახელოვნებო მოძრაობის წარმომადგენლები იყვნენ, რომელიც 50-60-იან წლებში იმ პერიოდის ყველაზე მძაფრ მოძრაობას წარმოადგენდა. ისინი დაინტერესებულები იყვნენ, როგორც  თანამედროვე ქალაქის პრობლემებით,ასევე  ურბანიზმის თეორიული ასპექტებით. სიტუაციონისტები მიიჩნევდნენ, რომ მათი ამოცანა საცხოვრებელ გარემოში ცვლილებების შეტანა იყო, რის ქვეშაც, რა თქმა უნდა, ისინი ქალაქს მოაზრებდნენ.

            გამომდინარე იქედან რომ სიტუაციონისტების უმრავლესობა თავს გენიოსად მიიჩნევდა, ქალაქზე მათი წარმოდგენებიც მკვეთრად განსხავავდებოდა. მიუხედავად ამისა შესაძლებელია ერთიანი, საერთო მიდგომის გამოყოფა. ისინი ქალაქს აღიქვამდნენ რამდენიმე კატეგორიის კონტექსტში.

             პირველი,ქალაქი,  როგორც ცხოვრების სივრცე. სიტუაციონისტების უმრავლესობა ამოდიოდა იმ პოსტულატიდან, რომ ეს სივრცე თავდაპირველად ჰუმანური, შექმნილი საკუთარივე სიკეთისათვის, შემოქმედებისა და სიამოვნების მიღებისათვის, დამახინჯებულია კლასობრივი საზოგადოებით – მიდრეკილია მმართველი კლასის გამდიდრებაზე ორიენტირებული უტილიტარული ამოცანებისაკენ და ამიტომაც თანამედროვე ქალაქი აგრესიული და არაჰუმანურია. უმრავლესობა ქალაქს საკუთარი ბუნებითვე ახასიათებდა, როგორც აგრესიულსა და ტოტალიტარულს, რამდენადაც ისინი თავდაპირველადვე წარმოადგენდნენ საომარ იარაღს. თუმცა, ყველა სიტუაციონისტი დარწმუნებული იყო, რომ ცხოვრების სივრცე რეალობაში ზეწოლის სფეროდ ტრანსფორმირდა და, შესაბამისად, აუცილებელია მისის რევოლუციური გარდაქნა. რეცეპტები იყო მრავალფეროვანი, მაგრამ, შესაძლებელია, მათი ორ ჯგუფად კლასიფიცირება: 1) საიდუმლოდ, ავტონომიური ცხოვრების სივრცის შექმნა და 2)  ცხოვრების სივრცის გლობალური გადაწყობა სოციალური რევოლუციის საშუალებით.

             მეორე ვარიანტი პროექტებისა და ფანტაზიების  ფართო დიაპაზონს აძლევდა არსებობის საშუალებას. მაგალითად, კოლექტიურ პროექტში 1959 წელს სიტუაციონისტები წინასწარმეტყველებდნენ, რომ პარიზის ცენტრი მსოფლიო რევოლუციის შემდეგ გახდება ისეთი, როგორიც ის 1871 წელს იყო, ერქმევა არა პარიზი, არამედ კომუნა და კომუნის შიგნით შეიქმნება ხელოვანების, პოეტების,ლოთების კვარტლები და ა.შ. – პოეტები შთაგონების მისაღებად ესტუმრებიან ხელოვანებს, ხელოვანები პოეტებს, ხოლო ერთად მემწვანილეებსა (მიიჩნეოდა, რომ მათი მომსახურება სექსუალურ მოსახურებასაც გულისხმობდა) და ლოთებს.

             მეორეგვარად, ქალაქი გაიგებოდა როგორც საკუთარი ლეგენდის მატარებელი ცოცხალი ორგანიზმი  და ამ ლეგენდით ქალაქის მცხოვრებთა ცნობიერებასა და ცხოვრებაზე ზეგავლენის მომხდენი. უმნიშვნელო ხარისხით ლეგენდა იქმნებოდა ქალაქის ავთენტური ისტორიით, მაგრამ ძირითადად – “სპექტაკლის საზოგადოების” კანონებით – ქალაქის მითებით, შექმნილი ლიტერატურაში, მუსიკაში, არქიტექტურაში, თეატრში, კინოში, ფილოსოფიაში, პოლიტიკურ, ისტორიულ ტექსტებსა და ასევე მემუარებში. სიტუაციონისტების ნაწილი მიიჩნევდა, რომ ეს ლეგენდები მცდარია და რევოლუციური ხელოვნება წარმოადგენდა ლეგენდების გადალახვას, მეორენი მიიჩნევდნენ რომ პირიქით, ლეგენდები ქალაქის სულის ასახვა იყო და თითოეული ქალაქის აწმყოსა და მომავალთან იყო დაკავშირებული.მაგალითად ცნობილია ლეგენგის ხასიათის მიხედვით ქალაქის კლასიფიცირების მცდელობა : 1) ცოცხალი  ქალაქი (პარიზი, პრაღა, ლენინგრადი,მოსკოვი, ბუდაპეშტი),2)  მკვდარი ქალაქი (ვენეცია, ლონდონი, კოპენჰაგენი, მექსიკა,მადრიდი, მანჩესტერი, ამსტერდამი) , 3) დამღუპველი ქალაქები ანუ ქალაქი-მკვლელები (ნიუ იორკი, ლოს ანჟელესი,სან ფრანცისკო,ბოსტონი, რომი, მილანი, დასავლეთ ბერლინი, მიუნხენი, ტურინი) 4)აღორძინებადი ქალაქები (ჰავანა, რიო დე ჟანეირო, ბეირუტი, ბუენოს აირესი, მონტევიდეო,კალკუტა, ვარშავა). ცოცხალ ქალაქებში რევოლუციურ აზრსა და  კულტურას განვითარების  საშუალება ჰქონდა,რომელიც მომავალში წარმატებით ხდებოდა რევოლუციური პრაქტიკა. მკვდარი ქალაქები, პირიქით,ქალაქში მცხოვრები რევოლუციონერი ხელოვანებისა და მოაზროვნეების შემოქმედებით სულს კლავდნენ . გამანადგურებელი ქალაქები აგრესიულად თრგუნავენ ადამიანს, ტეხავენ მას, მათგან ქმნიან უსულო ბიზნეს-მანქანას, ისინი ვინც მასთან გამკლავებს შეძლებს წინააღმდეგებოს გასაწევად აქტიურად უნდა იწყებდეს შეიარაღებას. აღორძინებადი ქალაქები აერთიანებდნენ რევოლუციურ მასებს, ართიანებდა მათ რევოლუციურ ექსტაზს და უბიძგებდა გადამწყვეტი მოქმედებისკენ.

              მესამე შემთხვევაში ქალაქი გაიგებოდა, როგორც მატერია განვითარებისათვის, პროგრესის საფუძველი. სოფლის დასახლების შეცვლა არ შეიძლება: ნებისმიერი ცვლილება სოფლის დასახლებასში მისი ურბანიზაციაა. ხოლო ქალაქი იძლევა უამრავ შანსს ცვლილებისათვის, განვითარებისათვის. ამის ნიადაგზე სიტუაციონისტებში ფართოდ გავრცელდა მოვლენა რომელმაც შემდგომში (80-იან წლებში) საბჭოთა კავშირში “ქაღალდის არქიტექტურის” საეხლი მიიღო.სიტუაციონისტური “ქაღალდის არქიტექტურის” პიონერი  ივან შეგლოვი იყო, წარმოშობით რუსი, ორენოვანი მწერალი და მოაზროვნე  მეტად შეყვარებული საბჭოთა კავშირის ზოგიერთ ქალაქზე – ლენინგრადზე, მოსკოვზე, ოდესასა და კიევზე. ამასთან ერთად, ლენინგრადს ის იცნობდა მხოლოდ დოსტოევსკის, გოგოლის,ტროცკის,ბლოკის, მოსკოვს -ჩეხოვის, პასტერნაკის, ანდრეი ბელოვის ტექსტებიდან.

სიტუაციონისტური  ქალაქის მაგალითი

                შეგლოვი ქმნიდა უამრავი რაოდენობის “ქაღალდის” პროექტებს, პრინციპულად განუხორციელებელს, როგორც ტექნიკურად, ასევე ესთეტიკური და პოლიტიკური მიზეზებით. მაგალითად, ქალაქი – სამკუთხოვანი ობელისკი, რომელიც ცაში 300-350 კილომეტრ სიმაღლეზე ადის, ხოლო მიწის სიღრმეში 50-60 კილომეტრზე შეუძლია ჩასვლა.ამასთან ერთად ქალაქისათვის ელექტროენერგია ივარაუდებოდა, რომ იწარმოებოდა მიწის ზედაპირის სხვადასხვა პოტენციალითა, ობელისკის სახურავზე და ა.შ.  ასეთი პროექტები რამდენიმე ათეული იყო – ძირითადად სრულიად გიჟური. თუმცა შემექმნა წარმოდგენა, რომ არც თუ ისე ბევრი მათგანი ხასიათდებოდა ორიგინალურობით. მათი ნაწილი აშკარად მოპარული იყო ანგლო-ამერიკული სამეცნიერო ფანტასტიკიდან, რომელთა დიდი თაყვანისმცებლები ბევრი იყო სიტუაციონისტებს შორის. თუმცა არ უნდა გამოვრიცხოთ უკუზემოქმედებაც.

              რამდენადაც სიტუაციონისტები იყვნენ პოლიტიკურად ანგაჟირებული ხელოვანები ზემოთ ნახსენები პროექტების პარალელურად აქტიურად ეწეოდნენ ქალაქური რეალობის კრიტიკას.ნაწილობრივ, სიტუაციონისტები იყვნენ პირველები, რომლებმაც 50-იანი წლების ბოლოს გამოიყენეს საკრალური ფრაზა “დიდი ქალაქების კრიზისი” ატაცებული და ტირაჟირებული მას მედიის საშუალებით 10 წლის შემდგომ. სიტუაციონისტები მიიჩნევდნენ, რომ ქალაქის პრობლემების გადაჭრა კაპიტალიზმის პირობებში პრინციპულად შეუძლებელია: ქალაქი შექმნეს კაპიტალი წინაშე მდგარი  ეკონომიკური საკითხების მოსაგვარებლად და არა   ადამიანის (კაცობრიობის) წინაშე მდგარი პრობლემების გადასაჭრელად, კაპიტალი კი აქრობს ადამიანის წინაშე მდგარი  პრობლემების გადაჭრის ყველა მცდელობას. თანამედროვე ქალაქის ასეთი გაგების ჩარჩოებში სიტუაციონისტები ხშირად გამოდიოდნენ, როგორც წინასწარმეტყველები. მათ იწინარწარმეტყველეს გარდაუვალი სატრანსპორტო პრობლემები მსხვილ კაპიტალისტურ ქალაქებში,კაპიტალისტური კონსიუმერიზმისა და ცნობიერების მანიპულირების შედეგად პირადი ავტომობილების რაოდენობის გაზრდა, რომელიც თავის მხრივ წარმოშობს ქუჩებსა და გზებზე მუდმივ საცობებს , გარემოს დაბინძურებას, საზოგადოებრივი ტრანსპორტის დეგრადაციას, ადამიანებსშორის გაუცხოვების გაზრდას (იზოლირება ერთმანეთისგან საკუთარ ავტომობილებში) და კულტურულ გაველურებას (რამდენადაც შეუძლებელია ავტომობილის მართვა და კითხვა,ხატვა ერთდროულად). სატრანსპორტო პრობლემა სიტუაციონისტების თვალთახედვით შესაძლებელი იქნებოდა მოგვარეებულიყო მხოლოდ სოციალისტური რევოლუციის შედეგად ყველაზე რადიკალური გზით – კერძო პირადი ავტოტრანპოსრტის განადგურებითა და ჭარბი რაოდენობის მრავალფეროვანი საზოგადოებრივი ტრანსპორტის შემქნით, მათ შორის საჰაერო ტრანსპორტის ჩათვლით.

             სიტუაციონისტებმა პირველებმა  იწინარწარმეტყველეს ქალაქის ცენტრების დღისით საქმიან ხოლო ღამით გასართობ კვატალებად ქცევის გარდაუვალობა, ანუ მათი დეგრადაცია ქალაქებად, რომელსაც ადამიანური დასახლების ხასიათი აქვს დაკარგული.

             მეგაპოლისების უკონტროლო სტიქიური ზრდა  სიტუაციონისტების აზრით აუცილებლად წარმოქმნიდა “საკუთრების არათანაბარ ზონებს” – მდიდრებისა და ღარიბების კვარტლებს.ამასთან ერთად თავდაპირველად ღარიბები,  როგორც ყოველთვის, მჭიდროდ იყვნენ დასახლებულები გარეუბნებში, მაგრამ სატრანსპორტო პრობლემების გამწვავების გამო სიტუაცია იცვლება, შეძლებული მცხოვრებლები ილტვიან გარეუბნებისაკენ, სადაც ჰაერი უფრო სუფთაა, ხოლო კვარტლები, რომლებიც საქმიანი ცენტრის ირგვლივაა  ხდება გეტო, გაღარიბებული ზონები. ეს წინასწარმეტყველება ბრწყინვალედ დადასტურდა 70-80-იან წლებში.

            სიტუაციონისტების გადმოსახედიდან კაპიტალიზმში შეუძლებელია ინდუსტრიალური და “საძილე რაიონების” პრობლემის მოგვარება. წარმოების ინდუსტრიალური წესი და კერძო საკუთრება წარმოების საშუელებებში ეკონომიკურად ხელს უშლის ესთეტიკურად და აბსოლუტურად ანტიადამიანური ხასიათის ზონების ლიკვიდაციას, დაქირავებული მუშების შეზღუდული შემოსავალი გულისხმობს “საძილე რაიონების” არქიტექტურაში  გარდაუვალ მასიურ ერთფეროვნებასა და ესთეტიკურ სიღარიბეს. მაქსიმუმ რაც შეიძლება გაკეთდეს ესაა ინდუსტრიალური ტერიტორიების სხვა ქვეყნებში გადატანა და არა მათი გადადგურება.

            სიტუაციონისტრები მიიჩნევდნენ, რომ თანამედროვე ინდუსტრიულ-ჩინოვნიკური ქალაქი პროვოცირებას უკეთებს აგრესიასა და ძალადობას. ამასთან ერთად რაც ნაკლებია ქალაქის ისტორიული წარსული  და არქიტექტურულ-ისტორიული მრავალფეროვნებ,ა მით მეტია აგრესია, რომელსაც იწვევს ქალაქი. ამერიკული ქალაქები, რომელსაც არ გააჩნიათ ისტორიული წარსული, ხაზგასმულია გეომეტრიულობა და მონოტორულობა – ინდუსტრიალურ ხასიათის (დეტროიდი) ან ბიუროკრატიზებული (ვაშინგტონი) – გარდაუვლად პროვოცირებენ მომენტალურ მასობრივ ბუნტს, როგორც კი მათში ჩნდება უცხო, უფრო ცოცხალი მხიარული, “არაგეომეტრიული” კულტურის ანკლავები. და მართლაც, 60-იანი წლების მეორ ნახევარში ამერიკული ქალაქებში შავკანიანების ბუნტების მთელ სერიას ჰქონდა ადგილი.

            სიტუაციონისტები 60-იანი წლების დასაწყისში საკმაოდ უხეშად მოიხსენიებდნენ გერმანიისა და იტალიის ქალაქებს, როგორც “არქიტექტურული ფაშიზმის ქალაქებს”. პირველ რიგში, ეს ეხებოდათ იმ ქალაქებს, რომლებიც ომისშემდგომი  მოდერნიზაციის ძლიერი გავლენის ქვეშ აღმოჩნდნენ და რომლებშიც “ამერიკანიზებული ტოტალიტარული” არქიტექტურა საქმიანი და ინდუსტრიალური ცენტრებით შეერწყა წინა პერიოდის  “მილიტარისტულ და იმპერიალისტური ამბიციებს”. კონსტან ნიუვენგაუზმა რომს უწოდა “ვესპასიანეს არქიტექტურა”, ხოლო ტურინს და მილანს “მუსოლინის არქიტექტურა”. შეგლოვი დასავლეთგერმანულ ქალაქებს უწოდებდა” კრუპის და ბისმარკის აგარაკებს, დიდი ბერტას და მასწავლებელი გნუსის შვილებს”.სიტუაციონისტები ადარებდნენ ამ ქალაქების ურბანულ პეიჟასსა და ფსიქოლოგიურ კლიმატს ლათინოამერიკულ სამხედრო დიქტატურასთან. “ვია ვონეტო” თავისით არსით ეს ტრუხილიოა–წერდა ნიუვენგაუზი, ფრანკფურტის ქუჩები და ხიდები ეს ტონტონ მაკუტია. ახლა როდესაც ფიდელმა აჩვენა ყველას თუ როგორ უნდა გაიამარჯვო სამხედრო დიქტატურაზე, ამ ქუჩებზე თამაშობენ ბავშვები “ბარბუდოს” და ნახულობ ადგილებს საიდანაც ამაღლდებიან, “სიერა მაესტრაზე”. მართლაც 1970 იანი წლების ჩრდილოეთ იტალია და გფრ  ქალაქური პარტიზანული ომების ცენტრად გადაიქცა.

            სიტუაციონისტებმა გაანალიზეს, რომ მათი პროქტები ქალაქის გადაწყობასთან დაკავშირებით შეუძლებელია განხორციელდეს სოციალური რევოლუციის გარეშე.შელგოვის პროექტი ქალაქის დაარსება ვიქტორიას ჩაჩქერის ქვეშ ამოდის სწორედ  იქედან, რომ მისი განხორციელება შესაძლებელი იქნება ბრიტანების მმართველობისგან როდეზიის განთავისუფლების შემდეგ. შელგოვი ვარაუდობდა, რომ სწორედ ეს – მისწრაფება იცხოვრო უბრალო აფრიკელის ცხოვრებით,  “დასავლური ცივილიზაციის მადლის” გარეშე მიიზიდავს ხალხს დასავლური სამყაროდან და ასეთი ფართო გამოცდილება მათ აუცილებლად გაუხსნი გზას შემოქმედებითი უნარებისკენ.  ბუნებრივია ეს ყველაფერი იმის შემდგომ რაც სოციალისტური რევოლუცია  მომხდარია, ფინანსური პრობლემები მოგვარებულია ფულის ლიკვიდაციის წყალობით, აქედან გამომდინარე ქალაქში ხვდებიან არა ისინი , ვისაც სქელი ჯიბეები  აქვთ  არამედ ისინი ვისაც ქალაქის ნახვის შემოქმედებეთი გამოცდილების მიღება სურთ, მომავლის ექიმები შეგლოვის ვარაუდით , საკუთარ პაციენტებს გამოუწერდნენ ასეთ ქალაქებში ვიზიტს, მსგავსად ზღვაზე მოგზაურობისა.          

              ამგავარად, სიტუაციონისტები ურაბანიზმს სამ ნაწილად ყოფენ. პირველი, ესაა პროექტი “ქაღალდის არქიტექტურის” და “ქაღალდის ქალაქმშენებლობის” სფეროდან – არარეალური და როგორც ვხედავთ განხორციელებისათვისათვის არაა განკუთვნილი. როგორც ჩანს, მათ გავლენა მხოლოდ სამეცნიერო-ფანტასტიკურ ლიტერატურაზე მოახდინეს, მათი გავლით კინომატოგრაფიაზე.

             მეორე, ესააა თავისებური ფსიქოლოგიური და ესთეტიკური გაგება ქალაქის.სიტუაცინისტური ურბანიზმის ამ მიმართულებამ, რა თქმა უნდა, მოახდინა გავლენა  ესთეტიკური და ფილოსოფიურ აზრზე,  პირველ რიგში საფრანგეთში, აშშ-სადა ბენილუქსის ქვეყნებში. 

            მესამე ესაა  თანამედროვე დასავლური ქალაქების სიტუაციონისტური კრიტიკა  – ბევრ შემთხევაში აღმოჩნდა განსაკუთრებით ზუსტი, წინასწარმეტყველური და გამჭრიახი.

            ალბათ, აზრი აქვს ასევე აღვნიშნოთ, რომ პირველი მიმართულება ამოდის სიურეალიზმიდან, მეორე ფრანგული ეგზისტენციალიზმიდან, პერსონალიზმისგან და მცირე ნაწილით ფროიდიზმისა და სტუქტურალიზმიდან, მესამე – მარქსიზმიდან და დიდი ნაწილით ექსტრნალიზმისა და ერჯემანტალიზმიდან.

სტატია რუსულიდან თარგმნა–თინა ყიფშიძემ

მამათა და შვილთა ბრძოლა–2011

მამათა  და შვილთა ბრძოლა ბოლო პერიოდში  ხშირად ხდება  ქართული ვირტუალური სივრცის მთავარი თემა.  როგორც წესი,  აქტიურად განიხილება პროგრესული ახალი თაობისა და კონსერვატორული მამების  დაპირისპირების პერიპეტიები. ერთ მხარეს, აქტიური ახალგაზრდობაა,  რომელიც ვირტუალური სივრციდან ცდილობს იბრძოლოს საკუთარი იდეების დასამკვიდრებლად, მეორე მხარეს, სხვადასხვა შავრაზმული პრესიდან მოსაუბრე  ქართული აკადემიები და  N რაოდენობის ეროვნულ–მართლმადიდებლური ორგანიზაციებია, თუმცა, რეალურად, არავითარი მამათა და შვილთა ბრძოლა არ მიმდინარეობს.  ეს ბრძოლა არცთუ დიდი ხნის წინ არც კი დაწყებულა, ისე დასრულდა შვილების გამარჯვებით, ქვემოთ ვეცდები ჩემი მოსაზრების განმტკიცებას.

მამათა და შვილთა ბრძოლის თემა ქართულ ისტორიოგრაფიაში აქტიურად არის დაკავშირებული ილია ჭავჭავაძის სახელთან, რომელიც მე–19 საუკუნის მეორე ნახევარში დაუპირისპირდა იმდროინდელი მამების (გრიგოლ ორბელიანის მეთაურობით) თაობას, შედეგად, აქტიური დაპირისპირება შვილების გამარჯვებით დასრულდა, რომლთა ერთერთ მიღწევად განიხილება  ქართული ენის რეფორმა.  საინტერესოა ის ბრძოლაც, რომელიც ასევე შეიძლება  მამათა და შვილთა ბრძოლის ჭრილში განვიხილოთ.  ეს არის  მე–19 საუკუნის ბოლოსა და 20–ე  საუკუნის დასაწყისში დაწყებული ბრძოლა  ილია ჭავჭავაძის მეთაურობით მყოფ  პირველ დასელებსა (პირველი ბრძოლის გამარჯვებული მონაწილეები)  და ახალგაზრდა სოციალ–დემოკრატების “მესამე დასს” შორის, აქ  საინტერესოა ის ფაქტი, რომ   საბჭოთა ისტორიოგრაფია ბევრად უფრო კეთილგანწყობილი ნაციონალისტი ილია ჭავჭაძის მიმართ იყო, ვიდრე მარქსისტი მესამე დასელების მიმართ.  ბრძოლა ილია ჭავჭავაძის სიკვდილის შემდგომ შეწყდა და გამარჯვებულად თავიდან მესამე დასელები გამოჩნდნენ, ხოლო შემდგომ რაღა თქმა უნდა ილია მართალი, რომლის გენიალურობას საშური ერთსულოვნებით  აღიარებს, როგორც სტალინური ისტორიოგრაფია, ასევე მისი მემკვიდრე ქართული ისტორიოგრაფიაც.

თანამედროვე არარსებული ბრძოლის სადავეები საბჭოთა კავშირიდან გამომდინარეობს, როდესაც საბჭოთა კავშირი დაიშალა, მისგან მიღებული  ტრავმა იმდენად მძიმე აღმოჩნდა, როგორც დისიდენტური მოძრაობისთვის, ასევე ძველი საბჭოური ნომეკლატურისთვის, რომ მათ, ფაქტობრივად, დიდი სიამოვნებით გადაულოცეს მართვის სადავეები  პირველივე ახალ თაობას, რომელმაც მზადყოფნა გამოთქვა ხელისუფლების ხელში ასაღებად. მექანიზმის გაგებაში კარგად დაგვეხმარება 1979 წელს ლონდონში გამოსული მარკ რაკოვსკის  წიგნის “აღმოსავლეთ ევროპული მარქსიზმის სათავეებთან” გამოთქმული ძირითადი მოსაზრება,  რომელიც ხსნიდა ოფიციალური ოპოზიციის დეგრადაციას.  ოფიციალური იდეოლოგიის კრიზისის პირობებში, როდესაც ძირითადი იდეოლოგია დისკრედიტირებულია, ხოლო სხვა იდეოლოგიის გასაგებად ინფორმაციული წყაროები დაკეტილია, სხვა არაფერი რჩება გარდა იმისა, რომ ინფორმაციის წყაროდ გამოყენებული იქნას ოფიციალურ წყაროებში არსებული ინფორმაცია. მაგ.: იმისთვის რომ გახდე ლიბერალი, საჭიროა გაიგო ინფორმაცია ლიბერალიზმზე, ეს კი შესაძლებელია მხოლოდ ოფიციალური წიგნებიდან, შედეგად ლიბერალიზმზე ინფორმაციები ამოიკრიფება  წიგნებიდან, სადაც ეს იდეოლოგია წარმოდგენილია ძირითადად კარიკატურულად,   არადეკვატურად, მისი მისია ხომ   ოფიციალური იდეოლოგიის გამართლებაა. შედეგად  ოფიციალური ოპოზიცია მაქსიმალურად დაემსგავსა იმ ფანტომს, რომლებზეც გამწარებული წერდა ოფიციალური ისტებლიშმენტი.

ჩვენს შემთხვევაში ეს განსაკუთრებით კარგად გამოჩნდა, როდესაც ედუარდ შევარდნაძის ხელისუფლებამ თითქმის უპრობლემოდ გადააბარა ქვეყნის მართვის სადავეები ახალ თაობას, რომელიც ყველაზე მეტად ჰგავდა ოფიციალურ საბჭოურ  დოქტრინებში არსებულ  კარიკატურულ სახეებს,  სწორედ, მამების თაობის  პოსტ–საბჭოურმა ტრავმამ და არსებული ინტელიგენციის უუნარობამ მისცა შვილების თაობას სრული კარტბლანში, შედეგი  – ვარდების რევოლუცია და 2003 წლიდან სრული და ტოტალური გამარჯვება მამების თაობაზე.

საერთოდ, მამათა შვილთა ბრძოლას მაშინ აქვს აზრი, როდესაც საზოგადოებაში  მამების თაობის  მდგომარეობა  და მოსაზრებები დომინანტურია , ხოლო შვილების თაობას  გააჩნია იდეები და მოთხოვნილებები, რომელთა ცხოვრებაში გამოყენება გართულებულია.  ჩვენთან  კი მამების თაობის მოსაზრებები არამარტო მარგინალურია თავისი ბუნებით, არამედ არანაირ როლს არ თამაშობს  საზოგადოებაში, მათ ძირითადად საფრთხობელის როლი გააჩნია. ასავალ–დასავალიდან და ქრონიკის ჟურნალებიდან გადმოცემული იდეები, თავად ამ იდეების ავტორებშიც,  სრული სასოწარკვეთილების შეგრძნებას ტოვებს.

დღეს ბორტს გარეთ მამების თაობაა  დარჩენილი და არა შვილების თაობა რომლებიც, არამარტო ეკონომიკურ ცხოვრებაში ფლობენ დომინანტურ როლს, არამედ, უკლებლივ ყველა  სექტორში,  დაწყებული  სახელისუფლებო ვერტიკალით და დამთავრებული კულტურის სხვადასხვა სფეროებით,აღნიშნული სფეროთა უმეტესობა, სწორედ , ახალგაზრდებითაა  დაკომპლექტებული.

შესაძლოა, ძალიან ბევრი ჩვენი პრობლემა, სწორედ, იქედან გამომდინარეობს,  რომ  მამების თაობამ უბრძოლველად გადმოგვაბარა ქვეყნის მართვის სადავეები, ფაქტია, რაც არ უნდა გვინდოდეს პროგრესისტებს დაპირისპირება “ბნელი“  მამების თაობასთან, ბრძოლას მაშინ აქვს აზრი, როდესაც მოწინააღმდეგეს გააჩნია უნარი, არამარტო იბრძოლოს, არამედ მოიპოვოს გამარჯვებები, ეს კი თანამედროვე პირობებში გამორიცხულია. შვილებმა სრული გამარჯვება მოიპოვეს მამებზე და ახალ თაობათა ბრძოლის დაწყებამდე საკმაოდ დიდი დროა დარჩენილი შვილების თაობის ახალგაზრდობის გამო.

ამ მოსაზრების გააზრება, ფაქტობრივად,  მთლიანად ცვლის თანამედროვე ქართულ მოდერნიზაციულ თეორიებს,  საჭიროა სრულიად სხვანაირად გადააზრება არსებული თეორიების,  რომლებიც ძირითადად “ბნელი” მამების თაობათა დაპირისპირებაში გამოიხატება. საჭიროა ქვეყნის განვითარების სხვადასხვა  თეორიის მორგება რეალობასთან, რომელიც გულისხმობს არა ტრადიციულ დაპირისპირებას “კონსერვატორი მამებიvsპროგრესული შვილები”, არამედ დაპირისპირებას უკვე თავად შვილების სხვადასხვა თაობებს შორის.